Hoe films en tv-series houdingen tegenover de LHBTQIA+ gemeenschap kunnen veranderen

Van persoonlijke ervaring naar academisch onderzoek

Zerebecki's passie voor dit onderwerp is diep persoonlijk. Hij groeide op in Polen en identificeert zich als homo. Tv-series speelden een belangrijke rol bij het ontwikkelen van zijn eigen identiteit. Hij herinnert zich dat hij Glee keek tijdens vluchten naar de Verenigde Saten, waar hij studeerde. Hierbij voelde hij een gevoel van vrijheid, waarbij hij de beperkende normen van de Poolse maatschappij achter zich liet. "Glee was mijn guilty pleasure, maar ook iets veel krachtigers – het hielp me een versie van mezelf voor te stellen die ik kon worden", zegt hij.

Door deze transformerende ervaring begon hij zich af te vragen of media voor anderen kunnen doen wat ze voor hem deden. Zou het kunnen helpen bij het veranderen van maatschappelijke opvattingen, vooral in landen waar acceptatie nog steeds achterblijft? Deze vragen vormden de basis voor zijn promotieonderzoek.

Oorspronkelijk was Zerebecki van plan zijn onderzoek uit te voeren onder Poolse middelbare scholieren, maar de politieke realiteit in het land maakte dit ingewikkeld. Ten tijde van zijn dataverzameling dreigde de rechtse regering van Polen de toegang van extern onderzoek tot scholen te beperken, vooral als ging om LHBTQIA+-kwesties. Als gevolg daarvan verbreedde hij zijn onderzoeksgebied. Zijn onderzoek omvat nu internationale studenten in Nederland, een groep uit de Verenigde Staten en Poolse volwassenen in de leeftijdscategorie 18 tot 40 jaar. "Die verschuiving heeft mijn onderzoek sterker gemaakt, omdat het wereldwijd relevanter is geworden", zegt hij.

Een psychologisch perspectief op representatie

Veel onderzoek op dit gebied komt voort uit media- of cultuurstudies, die vaak analyseren hoe representaties bepaalde dominante ideologieën zoals racisme of kapitalisme reproduceren. Zerebecki's aanpak is meer geworteld in communicatiewetenschap en mediapsychologie. Hij is geïnteresseerd in de innerlijke gedachten van de personages, de gesprekken die ze voeren, hoe ze door bepaalde situaties navigeren en hoe het publiek zichzelf in die verhalen ziet. "De Poolse jongeren die ik interviewde, vonden het moeilijk om te zeggen of ze op een personage leken", legt Zerebecki uit. "Maar ze konden wel specifieke scènes aanwijzen waarin ze zichzelf herkenden."

Wat maakt representatie succesvol?

Zerebecki heeft zes strategieën bedacht die volgens hem bijdragen aan wat hij 'succesvolle minderheidsrepresentatie' noemt:

1. Representatie van minderheidservaringen

   Dit omvat cultureel specifieke gebeurtenissen (zoals Eric die een zwarte kerk bezoekt in de tv-serie Sex Education) of veelvoorkomende gebeurtenissen die queer mensen meemaken. “Maar hier schuilt een gevaar in”, waarschuwt hij. “Te veel ellende tonen, zoals racisme of homofobie, kan kijkers opnieuw traumatiseren.” In plaats daarvan wijst hij op series zoals Heartstopper, die verwijzen naar pesten uit het verleden, maar dit niet grafisch weergeven – pijn erkennen zonder het te reproduceren.

2. Herkenbare (universele) ervaringen

   “Kijkers zonder minderheidsachtergrond voelen zich vaak beter verbonden met personages wanneer ze met universele uitdagingen worden geconfronteerd: verliefd worden, worstelen op school of omgaan met familie”, stelt Zerebecki. Hij noemt Pose als een goed voorbeeld, waar scènes met gekozen familie-diners een breder publiek in staat stellen om transgender en zwarte personages in herkenbare, alledaagse situaties te zien. “Het helpt kijkers te beseffen dat mensen die deel uitmaken van de LHBTQIA+-gemeenschap niet zo verschillend zijn.”

3. Aantrekkelijke persoonlijkheidskenmerken
   Zerebecki benadrukt het belang van sympathieke, succesvolle personages. “We hadden vroeger te veel queer schurken”, zegt hij. “Nu hebben we personages nodig die vrolijk, inspirerend en bewonderenswaardig zijn.”
4. Psychologische diepgang
   Personages moeten worstelingen en motivaties hebben, niet alleen een identiteit. “Als je begrijpt waarom ​​personages zich op een bepaalde manier gedragen, zie je hen als mens”, zegt hij. Hij wijst op Charlie uit Heartstopper, die moeite heeft om contact te maken met Nick vanwege zijn trauma uit het verleden. Dit voegt diepte en herkenbaarheid toe.
5. Non-stereotiepe representatie
   Hij zegt dat het belangrijk is om verder te kijken dan clichés. “Ja, sommige homoseksuele mannen zijn vrouwelijk, maar niet allemaal. Het gevaar schuilt in het hebben van slechts één type representatie.” Sex Education biedt een goed voorbeeld: Eric is flamboyant, terwijl Adam terughoudender is. “Die variëteit weerspiegelt echte diversiteit”, zegt hij.

6. Vriendelijke interacties

   “Positieve relaties tussen minderheids- en meerderheidspersonages kunnen het gedrag van kijkers in het echte leven beïnvloeden”, stelt Zerebecki. “Wanneer heteroseksuelen LHBTQIA+-vrienden steunen, is dat een voorbeeld van goed gedrag”, zegt hij, verwijzend naar Heartstopper-scènes met hechte families en vrienden.

Deze zes representatiestrategieën resulteren in betrokkenheid van het publiek en minder vooroordelen. Mensen die zich deze strategieën in films en tv-series te hebben herkend, rapporteerden drie maanden later meer empathie voor queers. "Dit was een natuurlijk effect, zonder externe prikkels", zegt Zerebecki.

Media als instrument voor verandering

Zerebecki zegt dat deze representatiestrategieën niet alleen voor LHBTQIA+-kijkers zijn. "We ontdekten dat heteroseksuele mensen ook een connectie kunnen maken met queer personages, door middel van diepe overeenkomsten", legt hij uit. "Die connectie versterkt empathie."

Nu conservatieve ideologieën wereldwijd populariteit winnen, gelooft hij dat dit onderzoek belangrijker is dan ooit. "Natuurlijk hebben we wetgeving, activisme en educatie nodig, maar entertainment speelt ook een rol", zegt hij. Hoewel mensen vaak kritiek hebben dat diverse casting 'geforceerd' is, benadrukt Zerebecki dat veel kijkers deze verhalen waarderen. "Representatie is belangrijk – voor iedereen", zegt hij. "Niet elke serie hoeft zich te richten op LHBTQIA+-kwesties, maar het op een betekenisvolle manier betrekken van deze personages kan echt een verschil maken."