Zo gaat het vaccin van de Pfizer-fabriek naar de Nederlandse arm

Hobbel 1: Distributie

Het vaccin van Pfizer wordt aangeleverd in dozen van 195 flesjes, elk goed voor vijf doses, dus bijna duizend vaccins per doos. Het is diep ingevroren (80 graden onder nul) en blijft, als het is ontdooid, vier dagen goed. Dat stelt hoge eisen aan de logistiek.

Het oorspronkelijke plan, om de vaccinatiecampagne te beginnen bij de meest kwetsbare ouderen, de bewoners van verpleeghuizen, viel daardoor af. Het vaccin zou in kleine porties over het land moeten worden verspreid, met grote verliezen tot gevolg. Daarom krijgen nu de zorgmedewerkers in de verpleeghuizen de eerste prik, zij moeten dan een beschermende ring vormen. Deze inentingen worden op circa dertig locaties toegediend.

De vaccins worden in eerste instantie op een centraal punt opgeslagen, met nog een paar backups, om te voorkomen dat met één brand de totale voorraad verloren gaat.

Intussen moeten op elke priklocatie voldoende medische hulpmiddelen voorhanden zijn, zoals naalden en vloeistof om het vaccin in op te lossen. En voldoende prikkers natuurlijk. De GGD verwacht tweehonderd mensen nodig te hebben om de 225.000 zorgmedewerkers in zes weken tijd van twee vaccinaties te voorzien. GGD-directeur Sjaak de Gouw zei tegen de NOS dat hij gemakkelijk meer mensen zou kunnen optrommelen waardoor deze campagne sneller kan zijn afgerond.

Voor de iets langere termijn, als de rest van Nederland aan de beurt komt, zou Jan Fransoo, hoogleraar logistiek management aan de Universiteit Tilburg, een robuustere planning maken. “We weten niet hoe groot de opkomst zal zijn. We hebben een beperkt aantal vaccins. Logistiek gezien zeg ik dan: zet niet in op de vijfduizend huisartsen, maar op een dertigtal centrale locaties. Dan kun je, naar verhouding, vraag en aanbod veel beter op elkaar afstemmen en zijn de verliezen minimaal. En zorg dat je daar een overcapaciteit in hebt. Dat kost wel wat, maar dan kun je, als het eenmaal zo ver is, veel sneller handelen.” Een paar miljoen mensen zullen niet naar zo’n locatie kunnen komen. “Dat is onvermijdelijk. Voor hen schakel je de huisarts of bedrijfsarts in. Dat grotere verlies moet je accepteren.”

Hobbel 2: Registratie

Het Pfizervaccin komt in twee prikken. Wie is ingeënt, moet drie weken later terugkomen voor een tweede vaccinatie. Pas dan biedt het vaccin volgens de fabrikant optimale bescherming. Dat vereist een goede registratie. Zeker als straks ook de vaccins beschikbaar komen van Moderna of AstraZeneca, die ook in twee doses worden toegediend. Bovendien: het zijn nieuwe vaccins die op een beperkte groep – enkele tienduizenden – zijn getest. Als dat er miljoenen worden, blijken misschien onverwachte bijwerkingen. En ondanks de vele controlemomenten is niet voor honderd procent uit te sluiten dat er bij de productie iets mis gaat. Dan is het van groot belang dat achterhaald kan worden om welke partij het ging – om welke batch, heet dat in vaccintermen.

Het RIVM werkt aan een registratiesysteem dat dit allemaal moet bijhouden en dat eind deze maand klaar moet zijn. De individuele burger kan daaruit, vermoedelijk vanaf eind maart, via zijn DigiD zijn vaccinatiegegevens downloaden. Dat zou als een vaccinatiebewijs kunnen gelden.

Dat wordt nog een hele kluif, verwacht Richard Janssen, oud-directeur van de GGD en hoogleraar organisatie en management van zorg aan de universiteiten van Tilburg en Rotterdam. “Dat systeem heeft twee doelstellingen. Een soort reizigerspaspoort voor het individu en een landelijk experiment op werking en bijwerking van het vaccin. Dat maakt het systeem complex.”

In principe zou het vaccin, als het is goedgekeurd door de EMA, veilig moeten zijn. Janssen: “Ik kan me voorstellen dat men de impact van die verschillende vaccins wil vastleggen, maar daar hebben we in Nederland geen traditie in. Een landelijk patiëntendossier is in 2011 vanwege de privacy door de Eerste Kamer verworpen. Men wil dus iets opzetten wat er nog niet is.”

Hier komen enkele problemen bij elkaar. De minister wil een robuuste registratie waarin de privacy volledig is dichtgetimmerd. Iedereen moet bij zijn eigen gegevens kunnen, en nergens anders bij. Terwijl die gegevens decentraal door de GGD’s worden aangeleverd aan het RIVM. Bij de dagelijkse meldingen van positieve testuitslagen is gebleken dat die aanlevering soms hapert.

Duitsland wil al eind deze maand met vaccineren beginnen en heeft de registratie kennelijk al op orde. Waarom lukt het daar wel? Het RIVM verdedigt zich door te zeggen dat het niet wist op welk vaccin en welke strategie het zich moest voorbereiden. “Dat zou voor mij juist een argument zijn om eerder te beginnen”, zegt hoogleraar Fransoo. “En vraag ik mij in dat geval af welke problemen zich kunnen voordoen, zodat ik zo min mogelijk op het laatste moment moet organiseren. Ik krijg de indruk dat het RIVM pas keuzes maakt als het alle details kent.”